Günümüzde tarım topraklarının mineral içeriği, modern işleme yöntemleri ve uzun depolama süreleri nedeniyle birçok gıdanın besin değerinin azaldığı pek çok bilimsel çalışma tarafından kanıtlanmıştır. Ayrıca beslenme alışkanlıkları da insanların kendilerinin ekip biçtikleri dönemlere kıyasla belirgin ölçüde değişmiştir. Toprak mineral kayıplarının, sebze ve meyvelerin içerisindeki vitamin ve mineral yoğunluğunu düşürdüğünü gösteren araştırmalar vardır. Özellikle son yıllarda belirgin azalmalar yaşandığı raporlanmıştır. Bu nedenle gıda takviyelerini kullanmak, gıdaların besin değerlerindeki düşüş nedeniyle modern yaşamda adeta kaçınılmaz hale gelmiştir.
Örneğin, yakın zamanda yayınlanan bir derleme çalışması, son 60 yılda meyve, sebze ve temel gıda içerisindeki minerallerin ve biyoaktif bileşenlerin belirgin şekilde azaldığını ortaya koymaktadır. Bu düşüşün pek çok nedeni vardır ve başlıcaları yoğun gübre kullanımı, daha çok miktarda ürün etme kolaylığı sağlayan fakat besin açısından zayıf çeşitlerin tercih edilmesi, kimyasal tarıma yönelimdir. Ayrıca sanayileşme etkisi ile artan hava kirliliği ile atmosferik karbondioksit artışı da bu durumu etkilemektedir. Bu sebeplerle günümüzde doğal gıdalarla dahi yeterli mikrobesin alımı oldukça zordur. Dolayısıyla gıda takviyeleri kullanmanın sağlıklı olma yolunda modern yaşamda giderek daha önemli bir strateji haline geldiğinden söz edilebilir.
Aşağıda “gıda takviyeleri nelerdir, ne zaman alınmalı, nasıl kullanılmalı, kullanılırken dikkat edilmesi gereken konular nelerdir” gibi önemli sorulara bilimsel veriler ışığında yanıt alabilirsiniz.
Gıda Takviyeleri Nelerdir? Ne İşe Yarar?
Gıda takviyeleri; vitaminler, mineraller, yağ asitleri, amino asitler, probiyotikler, bitkisel özler veya biyoaktif bileşenler içeren ve normal beslenmeyi tamamlamayı amaçlayan ürünlerdir. Günümüzde gıdaların besin içeriğindeki azalma (özellikle kalsiyum, magnezyum, demir ve çinko gibi minerallerde) bilimsel literatürde sıkça rapor edilmektedir. Örneğin toprak besin maddesi kayıplarıyla ilişkili mineral düşüşleri, bitkisel gıdaların mikrobesin yoğunluğunu önemli ölçüde azaltmaktadır.
Bu nedenle gıda takviyeleri;
- eksik besin öğelerini tamamlamak,
- bağışıklık sistemini güçlendirmek,
- vücudumuzdaki sistemlerin sağlığını desteklemek,
- enerji metabolizmasını düzenlemek
gibi amaçlarla sıkça kullanılmaktadır.
Özellikle sık tercih edilen D vitamini, demir, magnezyum, omega-3, B12 ve folat gibi sağlık açısından yararlarını düzenli ve kendi ihtiyaçları doğrultusunda doktor takviyesiyle gıda takviyesi kullananlar tarafından görülmektedir.
Gıda Takviyeleri Ne Zaman Alınmalı?
Bazı takviyeler özellikle belli bir zaman aralığında kullanıldığında etkileri daha iyi gözlemlenmektedir. Bu takviyenin içerisindekilerin emilim özellikleriyle ilişkilidir. Örneğin yağda çözünen vitaminler olan A, D, E, K eğer yağ içeren bir öğünle veya yağlı bir besinle birlikte alınırsa emilim artar. Suda çözünen vitaminler olarak C ve B vitamini kompleksleri ise çoğunlukla aç veya tok alınabilir. Ancak mide hassasiyeti olanlar yemekle birlikte almayı tercih etmelidir ya da B12 vitamini enerjiyi destekleme etkisinden dolayı daha çok sabah kullanılması önerilir.
Vitamin ve mineraller emilim açısından birbiri ile sinerjik ya da disinerjik etki gösterebilir. Örneğin C vitamini demir emilimini arttırdığından demir ve C vitamininin birlikte kullanılması önerilir. Demir ve kalsiyum birlikte alınırsa ise aynı taşıma yollarını kullanıp birbirlerini inhibe edeceklerinden dolayı birbirlerinin emilimlerini azaltırlar. Takviyelerin aç veya tok kullanımı da etkili bir faktör olabilmektedir. Demirin çoğunlukla aç karna alınması tavsiye edilirken biyoyararlanım belirgin olarak arttığından omega-3 yemeklerle birlikte alınmalıdır. Bu nedenle, gıda takviyesi ne kadar etkili olsa bile yanlış zamanda alındığında bu kadar etkili olamayabilir.
Gıda Takviyeleri Nasıl Kullanılmalı?
Gıda takviyelerinin etkilerini görebilmek ve güvenli kullanımları için dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar vardır. Takviye kullanılmadan önce mutlaka bir sağlık profesyoneli ile görüşülmelidir. Kan testine göre uygun takviye seçilebilir. Ayrıca herkesin yaşam tarzı, beslenme ve uyku düzeni birbirinden farklıdır. Bu sebeple kişisel ihtiyaçlara göre seçim yapılmalıdır. Takviyelerin kullanım dozuna mutlaka dikkat edilmelidir. Tavsiye edilen doz aşılmadan kişisel ihtiyaçlara göre ayarlanıp tüketilmelidir. Fazla tüketim toksik etkilere yol açabilir. Yukarıda da bahsedildiği gibi emilim etkileri de göz önünde bulundurulmalıdır. Sinerji etkisi gösterenler hariç genellikle aynı anda almak yerine zaman aralıklı almak etkileri açısından en çok önerilen kullanım şeklidir. Takviyenin kalitesi de önemlidir. Özellikle uluslararası sertifikalara sahip ürünler daha çok klinik araştırmayla birlikte öneri niteliğindedir. Temiz içerikli doğal ham madde içerek takviyeler ilk tercih olmalıdır. Etkilerin görülmeye başlanması için önerilen sürede düzenli bir kullanım gerekir.
Gıda Takviyelerini Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Gıda takviyelerinin her ne kadar pek çok yararlı etkisi olsa da bilinçsiz kullanımları risklidir. Doktor tarafından tavsiye edilen dozu aşmak başka problemlere sebep olabilir. Örneğin fazla miktarda A vitamini kullanımı toksite oluşturabilir. İlaç etkileşimleri mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır. Birbirlerinin etkilerini inhibe edecekleri gibi bilinçsiz birlikte kullanımları çeşitli yan etkiler de yaratabilir. Kullanılan gıda takviyeleri mutlaka güvenilir olmalıdır. Sertifikalara sahip, doğal içerikli, minimum katkı ve koruyucu maddesine sahip ürünler tercih edilmelidir. Şu asla unutulmamalıdır ki takviyeler beslenme yerine geçmez, yalnızca tamamlayıcı rol üstlenmektedirler.
Sonuç olarak toprak verimliliğindeki düşüş, endüstriyel tarım, uzun tedarik zincirleri ve modern beslenme alışkanlıkları nedeniyle gıdaların besin değerlerindeki kayıplar bilimsel olarak belgelenmiştir. Bu sebeple günlük alınması gereken vitamin ve mineral değerlerine ulaşmak oldukça zordur. Bu durum sonucunda gıda takviyelerini kullanmak artık pek çok kişi için bir tercih değil, bir ihtiyaç haline gelmiştir. Burada en iyi gıda takviyesi diye bir üründen bahsetmek doğru olmaz çünkü bu kişinin ihtiyaçlarına göre değişir. İhtiyaçları belirlemek için yukarıda da anlatılan kan testi, doktor tavsiyesi, uygun doz gibi prensipler uygulanmalıdır.
Kaynaklar
- Donald R Davis, Melvin D Epp, Hugh D Riordan, Journal of the American College of Nutrition, Changes in USDA food composition data for 43 garden crops, 2004.
- L. D. Lawson, B. G. Hughes, Biochem Biophys Res Commun., Human absorption of fish oil fatty acids as triacylglycerols, free acids, or ethyl esters, 1988.
- Bhardwaj, R. L., Parashar, A., Parewa, H. P., & Vyas, L. An Alarming Decline in the Nutritional Quality of Foods: The Biggest Challenge for Future Generations’ Health. Foods, 13(6), 877, 2024, https://doi.org/10.3390/foods13060877
